KAPRANATACARAN
Makalah
menika dipun serat kangge Tugas Mata Kuliah Bahasa Jawa
Kaanggit
Dening :
Sugeng
Winarno
PENDIDIKAN
GURU SEKOLAH DASAR
FAKULTAS
ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS
NEGERI SEMARANG
TAHUN
2011
Atur
Sapala
Puji
syukur konjuk ngarsa dalem Allah dzat ingkang menangka sumbering-sumber ingkang
hanyum beri sedaya sumbering ngagesang,dene sampun kepareng anggluberaken
kanugrahan ingkang satemah basa jawa menika saged dumados.
Awit
saking kepingin caos sumbangsih tumrap lestantunipun piwulang basa jawa,saha
mbudidaya piwulangan basa jawa,penyusun gumawantun angracik makalah
menika.Ingpangankah mugi-mugi makalah munika saged dados sarana ning pambiyantu
tumrap para siswa,supados saged mangaertosi babagan wonten ing pranatacara,
sampun paring panyengkuyung dhumateng tim pandhapuk.
Anggenipun
ngaturaken rerengganing piwulang kajumbyahaken kalian kawontenan para siswa ing
panganggesangan saben dintenipun. Kanthi pangajab sasampunipun nyinau makalah
menika parasiswa saged ngetrapaken ngilmunipun saha saged migunaaken
pranatacara wonten ing panghargyan lan sanesipun.
Panutuping
atur mugi-mugi makalah menika saged migunani tumprap ing sadayanipun.
Nuwun
Semarang,
07 Desember 2011
Pandhapuk
BAB I
PURWAKA
A. Wawadaning Perkawis
Saderengipun
kita maos tuladha-tuladha gladhen Pranatacara (MC) lan hamedhar pangandikan,
mangga ing perangan ngajeng punika kita mangerteni babagan Pranatacara. Kanthi
adhedhasar pangertosan lan pengalaman ingkang kedah kita mangertosi utawi sak
mboten - mbotenipun kita nggadhahi, sabab manawi anjagekaken tuladha hamedhar
pangandikan kemawon, kirang ndadosaken pamareming manah ing tundhonipun. Ngibaratipun
menawi kita yasa wisma ingkang sae nanging pondhasi / dhasaring bangunan badhe
ambruk, semanten ugi pranatacara, menawi kita namung ngapalaken tuladha -
tuladha tanpa hanggadhahi dhasar tundhonipun badhe amanggihaken kuciwaning
manah. Pranatacara niku penting di pangerteni amargi babagan iku saged di
gunakaken ing kahuripan sedaya ing masyarakat, pramila kita damel makalah niki
kangge rencang-rencang saged mangerteni.
B. Momotaning Masalah
1. Apa kang di arani pranatacara ?
2. Kepriye cara micara lisan jejere
pranatacara ?
3. Apa wae babagan kang perlu
digatekake dening pranatacara ?
4. Apa wae cengkorongan pranatacara ?
5. Apa wae jenisipun pranatacara ?
C.
Ancas
1. Kagem mangerteni apa kang di arani
pranatacara.
2. Kagem mangerteni kepriye cara micara
lisan jejere pranatacara.
3. Kagem mangerteni babagan ingkang
perlu digatekake pranatacara.
4. Kagem mangerteni cengkorongan
pranatacara.
5. Kagem mangerteni jenisipun
pranatacara.
BAB
II
WOSING
PIREMBAGAN
A. Pangertosan
Pranatacara
Pranatacara, tetembungan punika bakunipun saking
tetembungan panata lan adicara, manut bausastra Jawa tembung panata
nggadhahi teges ingkang nata. Déné adicara sampun cetha tegesipun. Dados menawi mekaten tetembungan panata adicara punika pawongan ingkang kajibah
nata lan ngatur tumapaking adicara wiwit pambuka ngantos paripurna,
cekakipun tembung panata adicara punika lajeng kalimrah dipuntembungaken MC
(Master of Ceremonnies) utawi pembawa acara.
Pranatacara
uga sinebut pambyawara yaiku paraga kang tumindak minangka panata titi tataning
adicara. Ancer – ancer sikep lan tumindake calon pranatacara ing pahargyan
mantu yaiku :
a. Pranatacara
mboten kepareng rakus nyahak wenanging paraga sanesipun.
b. Kedah
kersa rembagan langkung rumiyin kaliyan ingkang kagungan kersa,sampun ngantos pranatacara
datan rembagan lajeng nesekaken kersa piyambak, ing wusananipun badhe damel
cuwa penggalihipun ingkang hamengku karsa utawi ingkang gadhah damel mantu saha
nguciwani tumraping para tamu sadaya.
c. Ngecakaken
ukara lan basa ingkang komunikatip.
d. Ngginakaken
tembung ingkang pantes,lan leres.
e. Sampun
pisan–pisan pranatacara nyaruwe menapa malih maido dhateng para paraga ingkang
nindaki karya.
f. Kedah
asring gladhen wungsal – wangsul ngendikan ing tatacara menapa kemawon sanajan
tanpa pikantuk amplop isi arta.
g. Saderengipun
maraga dados pranatacara kedah siyaga lan gadhah raos rumanti.
B. Cara
Micara Lisan Jejere Pranatacara
Micara
lisan ing pasamuan utawa pahargyan kang dirungokake wong akeh kudu duwe cara
kang luwes nut kahanan. Supaya bisa nggayuh ngesengsem, lan seger, mula anggone
micara nganggo cara micara sing pas. Cara micara ing basa Indonesia sinebut
majas utawa gaya bahasa. Dene tembung cara micara ing tembung basa Jawa seng
trep padha karo yaiku lelewane basa.
Dene cara-cara micara kasebut yaiku :
1. Cara
micara litotes
Yaiku pamicara nggunakake tembung kang
duwe teges luwih asor katimbang nyatane.
Tuladha :
-
“Mangga menawi kersa
mampir wonten gubuk kula”. Pranatacara tawa marang sedulure nganten lanang
nalika wis rampung pahargyan. Bareng wis mampir tenan,wah! Daleme apik banget.
2. Cara
micara retoris
Yaiku pamicara nyuguhake ukara pitakon
ananging ora butuh wangsulan.
Tuladha :
-
“Sanajan penganten
kakung mijil saking dhusun menapa wonten kirangipun? dhasar taksih timur, satriya
bagus pidekasa, ngasta minangka camat, wasis samubarang tanduk”.
3. Cara
micara repetisi
Yaiku pamicara bolan-baleni tembung ing
ukarane.
Tuladha :
-
“Sansaya cedhak, sansaya
ayu, sansaya gawe tentrem penggalihe ingkang kakung”. (mbaleni tembung sansaya)
4. Cara
micara sarkasme
Yaiku pamicara ngucapke tembung
sindhiran kang kasar banget marang wong sing diomongi.
Tuladha :
-
“Penganten kakung
baguse pindha Bathara Kamajaya tumurun ing ngarca pada ora kaya cucuking lampah
rupane kaya dagelan ratau payu, dhasare ora tau ados”.
5. Cara
micara infers
Yaiku pamicara ngucapake ukara kang
diwalik susunane.
Tuladha :
-
“Dhegdhegan
atine,gemeter tindake, nalika dicedhaki garwane”. Nek ora diwalik Nalika dicedaki garwane, atine dhegdhegan ,tindake
gemeter.
6. Cara
micara metaphor
Yaiku micara ngucapake ukara nganggo irib-iriban
utawa pepindhan.
Tuladha :
-
“Nalikanipun taksih
kenya Dyah Ayu Pregiwati minangka sekaring
dhusun lan sekaring lathi warga
dhusun sakmangke sampun jinatu karma dening anak bagus Raditya”. Tegese kenyah
paling ayu sak dhusun dipun iribaken kados Sekaring
dhusun.dados reraosan warga saben dintenipun dipun iribaken kados sekaring lathi awit saking ayu lan
luwesipun.
7. Cara
micara koreksi
Yaiku pamicara baleni ngucapake ukara
kang luput banjur dibenerake ing ukara cedhake.
Tuladha :
-
“Sing dadi manten iki
Sumini? Apa ora mbakyune sing jenenge Suminten”.
8. Cara
micara pleonasme
Yaiku pamicara ngucapke ukara mung
kanggo gamblangake kahanan barang utawa wong utawa tumindak.
Tuladha :
-
“Sanajan dialang-alangi,
dikuncenana, lan dipagerana wong wis padha tresnane tetep dadi jodhone”.
9. Cara
micara alegori
Yaiku
pamicara ngucapake ukara nganggo irib-iriban utawa pepindhan kaya metaphor
nanging luwih njlimet nganti saparagrap.
Tuladha :
-
“Penganten sarimbit
lenggah ing palenggahan rinengga kadya nata
lan prameswari lenggah ing dhampar denta pinalipit kencana kang mawa ratna. Lemek
babut sinebaran sari-sarining kembang gananya arum ngebegi papan pawiwahan. Para
tamu ingkang rawuh amber ambalabar pindha
samodra pasang. Warna-warna
busana nipun tinon sakeng mandrawa pindha
ajrahing puspita”.
10. Cara
micara euvemisme
Yaiku pamicara ngucapke ukara nganggo
basa kang luwih alus.
Tuladha :
-
“Kulana minangka pranatacara
mbok bilih wonten kithaling basa, lepat ing wacana, lan solah bawa kirang damel
rena penggalih panjenengan,kula nyuwun sih lumunturing samodra pangaksami”. Sing
ringkes cekak aos,. . . . . . . kulo
nyuwun pangapunten.
11. Cara
micara metonimia
Yaiku pamicara ngucapake tembung wujude
jeneng jinising barang nanging ora cetha iku jeneng apa.
Tuladha :
-
“Ojo njaluk Inova,MPV, utawa
BMW nek kakunge ora bener-bener kuwagang mudhutake barang sing kaya ngono
iku.Wis duwe Supra X ra wis lumayan”.
12. Cara
micara klimak
Yaiku pamicara ngucapake ukara sing
tetembungane kantun sayah suwe sansaya munggah kahanane.
Tuladha :
-
“Majua aja mung
dhapurmu,kroyoken sakkancamu,banjur sawadya balamu,nek kurang marem sebangsane
kethek kaya kowe aku ora bakal wedi”.
13. Cara
micara anti klimak
Yaiku pamicara ngucapake ukara sing tetembungane
saya suwe sanasaya mundhun kahanane.
Tuladha :
-
“Wiwit Buyutipun,
embahipun, bapak-ibunipun, kangmas lan mbakyunipun sarta adhenipun dados korban
bencana alam tsunami”.
14. Cara
micara ironi
Yaiku pamicara ngucapake ukara sing wose
kosok balen lire mung kanggo maido utawi nyindhir.
Tuladha :
-
“Kahanan samangke
reregan menapa kemawon kok sarwi mirah, la wong regi beras naming sedasa ewu
rupiyah sekilo, lenga goreng dumugi wolung ewu rupiyah”.
15. Cara
micara hiperbola
Yaiku pamicara ngucapake ukara sing
tetembungane nganggo pepindhan kang krasa banget.
Tuladha :
-
“Wah sesumbarmu kaya
bias mecah bumi, ngasatake samodra’.
16. Cara
micara paradox
Yaiku pamicara nggambarake kahanan kang crah
antara kudune utawa lumrahe lan nyatane.
Tuladha :
-
“Bapak-ibune pinter
banget,nanging anake bodho-bodho”.
17. Cara
micara personifikasi
Yaiku pamicara
nggambarake kahanan barang mati kaya-kaya manungsa.
Tuladha :
-
“Wingi sore Gunung
Merapi watuk-watuk,ngetokake wedhus gembel.Kuwi pratandha ora suwe bakal ana
bebaya”.
18. Cara
micara antithesis
Yaiku pamicara nganggo
tembung kosok balen sajroning ukara.
Tuladha :
-
“Para tamu kakung putri,
mudha wredha kula aturi lenggah ingkang sakeca”.
C. Babagan
Ingkang Perlu Di gatekake Pranatacara
1. Olah swara (teknik vocal)
Babagan panatacara niku
ingkang paling penting yaiku swarane uga perlu
merhatike olah swara (teknik vocal) ingkang di bagi dados :
a. Aksentuasi
(accentuation) utawa logat
Pambicara ngagem bahasa
baku mboten ngagem dialeg bahasanipun
b. Artikulasi
(articulation) utawa pangucapan
Pambicara kudu saged
ngucapaken bahasa jawi utawa bahasa Indonesia kanthi bener mboten pareng salah
utawa keliru.
c. Napas
(breath) utawa prana
Pambicara kudu saget
ngatur napase supados pranatacara saged
menehi jeda ing saben ukara . Sikap
jumeneng ingkang tegak, nyante, rasukan ingkang mboten ngepas ing raga, sahingga
swara lsaged luwih alami.
d. Intonasi
Intonasi iku kangge
misahake ukara koma, titik, titik koma, tanda perintah, tanda tanya supados
pambicara saged ngendika kang leres.
e. Empati
utawa kajiwa
Suaranipun kudu di
sesuaiken kaliyan acaranipun, menawi acaranipun seneng mila suaranipun kudu seneng . Lan menawi
susah suaranipun kudu lirih utawa susah.
2. Rasukan
Kang Leres
Menawi dados pranatacara
rasukan kang di agem kudu rapi, sae, lan sesuai kaliyan acaranipun.
3. Pangrengga
swara (sound system)
Teknologi saged biyantu
pambicara ngolah suaranipun sahingga suaranipun saged di miringake kanthi jelas
lan banter.
4. Papan
(tempat)
Papan ingkang pas utawa
sesuai kangge pambicara supados saged mirsani tamu lan saisinipun panggonan .
5. Mental
Menawi dados
pranatacara kudu nyiapake mental kang kuat supados mboten isin ing ngajengipun
tamu-tamu.
D. Cengkorongan
utawa kerangka pranatacara
Bakunipun wedharaning pangandikan kedah urut runtut, cetha pilah
pilahipun, satemah isining wedharan saged jumbuh kaliyan ayahan ingkang lumampah.
Babaring pangandikan, prayogi kapérang dados tigang (3) perkawis yaiku
a. Purwaka
Inggih punika atur pangandikan ingkang minangka pambuka. Ingkang kalebet ing pérangan purwaka antawisipun
:
·
Asung pakurmatan dhumateng para tamu.
·
Muji syukur wonten ngarsaning Gusti Ingkang Murbèng Dumadi.
·
Ngaturaken gatining ayahan.
·
Ngaturaken reroncèning adicara.
·
Tata laksitaning adicara kawaos saking pambuka ngantos dumugi panutup,
lajeng para tamu kasuwun sekéca lenggah, angantu adicara saklajengipun.
b. Isi utawi
péranganing isi ingkang wigati
Iinggih punika wosing pangandikan. Ingkang kalebet pérangan wigati tumrap panata
adicara kadosta ngaturaken saben – saben adicara, rikala ngaturaken saben
adicara kedah cetha anggènipunngaturaken adicara ingkang badhé lumampah,
setunggal mbaka setunggal paraparaga ingkang hanyengkuyung dipunaturi kanthi
cetha.
c. Wasana
Inggih punika atur ingkang minangka panutup.
Wondéné péranganwasana, tumrap panata adicara antawisipun ;
·
Nyuwun pangapunten dhumateng sedaya kekirangan saha
kalepatananggènipun nindakaken jejibahan.
·
Ndhèrèkaken sugeng konduripun para tamu.
·
Ngaturaken adicara panutup kanthi salam panutup
E.
Jenising Pranatacara
Jenising Pranatacara yaiku :
a.
Atur Pambuka Pranatacara Pasrah
Panampining Lamaran
b.
Aturipun Pranatacara Badhe
Pambagyaharjo Ing Pahargyan Lamaran
c.
Atur Pambagyaharjo Pasrah Lamaran
d.
Panampi Pasrah Lamaran
e.
Atur Pambuka Pranatacara Wonten Ing Pahargyan Mantu
f.
Aturipun Pranatacara Badhe Upacara
Pasrah Temanten
g.
Atur Pambagyaharja.lsp
Gladhen Micara Masrahaken Penganten Kakung
Nuwun, kulanuwun
Assalamualaikum Wr. Wb.
Kanugrahan miwah sih
wilasanipun Gusti Ingkang Maha Tunggal, mugi-mugi tansah sumandha ing jiwangga
kita, waradin sagung dumadi, raharjo, niskala, satuhu. Kula kepareng madep awit
timbalan kadang kula pambiyawara kinen ngayahi jejibahan masrahaken penganten
kakung. Puji syukur konjuk dumateng Gusti Ingkang Maha Tunggal, ingkang sampun
paring panuntun dateng kula saparingin panganten kakung saking Dusun Puri, Pati
satemah saged sowan wonten papan mriki kanthi wilujeng, nir sambekala.
Bapak Wijaya sekaliyan ingkang
minulya. Para pinisepuh, sesepuh saha para alim miwah para tamu sadaya ingkang
kinurmatan.
Ingkang kapisan, kula ngaturaken kabar kabagyan, Bapak Susilo sekaliyan
nuwun inggih rama saha ibunipun panganten kakung ugi ngaturaken salam
kawilujengan katur Bapak Sunetra sekaliyan.
Kaping kalih sowan kula
hanganthi panganten kakung anakmas Susanto saklajengipun kula pasrahaken
dumatheng Bapak Sunetra sakaluwarga lumantar Bapak Harjana Sastra sumangga
anggenipun badhe hamiwaha. Kula saha Bapak Susilo sakaluwarga namung ndherek
memuji, mugi-mugi pamiwahan menika saged lumampah kanthi rancag, lancer kali
sing rubeda.
Salajengipun waleh-waleh
menapa, kula blaka suta, nglenggana, bilih panganten kakung menika taksih
cubluk utawi kirang seserepan ing bab ngelmu gesang bebrayan, mula panyuwun
kula datheng Bapak Sunetra sakaluwarga, para pinisepuh, sesepuh ing mriki kersa
suka paring wewarah amrih gesangipun saged manggih kamulyan.
Mekatan atur kula. Mbok bilih sowan
kula sapangiring wonten klenta-klentunipun atur, ugi tandang tanduk ingkang
damel kirang rena panggalih kula nyuwun pangapunten. Nuwun. Matur nuwun.
Wassalamualaikum Wr. Wb.
BAB III
WASANA
A. Dudutan
Pranatacara, tetembungan punika bakunipun saking
tetembungan panata lan adicara, manut bausastra Jawa tembung panata
nggadhahi teges ingkang nata. Déné adicara sampun cetha tegesipun.
Micara lisan ing pasamuan utawa pahargyan
kang dirungokake wong akeh kudu duwe cara kang luwes nut kahanan. Supaya bias
nggayuh ngesengsem, lan seger, mula anggone micara nganggo cara micara sing pas.
Babagan ingkang perlu digatekake
Pranatacara yaiku olah swara, rasukan, pangrengga swara, papan lan mental.
Cengkorongan utawa kerangka pranatacara satemah isining wedharan saged
jumbuh kaliyan ayahan ingkang lumampah. Babaring pangandikan, prayogi kapérang
dados tigang (3) perkawis yaiku purwaka, isi lan wasana.
Jenising Pranatacara yaiku atur
Pambuka Panatacara Pasrah Panampining Lamaran, Aturipun PanatacaraBadhe
Pambagyaharjo Ing Pahargyan Lamaran, Atur Pambagyaharjo Pasrah Lamaran, Panampi Pasrah Lamaran,
Atur Pambuka Panatacara
Wonten Ing Pahargyan Mantu,
Aturipun PanatacaraBadhe Upacara Pasrah Temanten, Atur Pambagyaharja.lsp
B.
Saran
Para siswa kedah ningkataken
wawasan lan keprigelanipun ing babagan pranatacara supados mangkeh saged
ngtrapaken ngelmunipun saha saged dados pranatacara ingkang sae lan terjun ing
masyarakat.
DAFTAR PUSTAKA
1.
Karyoso.2010.Gegladhen Bahasa Jawa. Kabupaten Pati: MGMP
Tidak ada komentar:
Posting Komentar